Περί Ρυθμιστικού Αττικής

Κάθε κοινωνία οφείλει να σχεδιάζει το μέλλον της. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός έχει περάσει πλέον στο στάδιο που δεν αποτελεί ένα «εφάπαξ» σχέδιο, αλλά μια συνεχή διαδικασία προσαρμογών, οραμάτων αλλά και καλοσχεδιασμένων κτιρίων, συνόλων και υποδομών.

Όταν λέμε Ρυθμιστικό Σχέδιο, εννοούμε το σύνολο του τι θα κτιστεί, ποιοι νόμοι απαιτούνται, ποιες χρήσεις γης επιτρέπονται, σε ποιο βαθμό θα αναπτυχθούν αυτές καθώς και ποιες υποδομές, δηλ. ποια δημόσια έργα, πρέπει να συνοδεύσουν την περιγραφόμενη μελλοντική εικόνα της περιοχής, στην οποία αναφέρεται το Ρυθμιστικό Σχέδιο.

Όλα γίνονται για τον άνθρωπο. Τα δημογραφικά στοιχεία καθώς και τα κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού, καθορίζουν αλλά και ανατρέπουν τα δεδομένα του ρυθμιστικού σχεδιασμού. Ο πολεοδόμος πρέπει ανά πάσα στιγμή να είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει ακόμα και έκτακτα περιστατικά όπως σεισμούς, πολέμους, εισροή οικονομικών μεταναστών κ.λ.π.

Η φιλοσοφία ενός Ρ.Σ. δέχεται τον κύκλο της οικονομικής ζωής ενός κτιρίου ή μιας χρήσης και σαν καλός μαέστρος διευκολύνει αλλά και διευθύνει μια ομαλή οικονομική και κοινωνική εξέλιξη. Το παράδειγμα του αεροδρομίου του Ελληνικού, είναι αφορμή για προβληματισμό μια και θα απασχολήσει την ελληνική πολεοδομική πραγματικότητα επί μακρόν.

Στο μεταξύ όμως, χρήσεις εκ’ των ενόντων αναπτύσσονται εκεί, με εμβαλωματικούς, προσωρινούς και αντιαισθητικούς τρόπους. Αρκεί να σκεφθεί κανείς ότι η έκθεση «ΟΙΚΟΔΟΜΗ 2009» φιλοξενήθηκε σε προσωρινές εγκαταστάσεις, ενώ η πρώτη αντίστοιχη έκθεση, που είχα την χαρά να επισκεφθώ, φιλοξενήθηκε στο Ζάππειο Μέγαρο. Αυτό δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί πρόοδος. Από το Ζάππειο στις πρόχειρες κατασκευές του Ελληνικού!

Η κοινωνική, λειτουργική και εν’ τέλει πολεοδομική ανατροπή που έχει συμβεί στο κέντρο της Αθήνας με την εισβολή των οικονομικών προσφύγων καθώς και η διείσδυση στο εμπόριο νέων παγκοσμιοποιημένων μορφών διακίνησης των αγαθών, αποδεικνύουν τη μη αποτελεσματική αντίδραση του κρατικού ρυθμιστικού μηχανισμού που δεν μπορεί έγκαιρα να σχεδιάσει και να αντιδράσει.

Για παράδειγμα, φανταστείτε στο κέντρο της Βιέννης, στην πλατεία του δημαρχείου, εισβολή οικονομικών μεταναστών και μετατροπή του κέντρου της πόλης σε κάτι αντίστοιχο με αυτό που επικρατεί στην πλατεία Κοτζιά, στη Σοφοκλέους και στους πέριξ δρόμους. Τι επίπτωση στην κοινωνική και οικονομική ζωή της πόλης θα προκαλούσε;

Συνεπώς, ένα Ρ.Σ. θα έπρεπε να προβλέπει, σε συνδυασμό με μια μεταναστευτική πολιτική, χώρους προσωρινής διαμονής, περίθαλψης και απορρόφησης προσφύγων, έτσι ώστε να αποφεύγονται οι βίαιες ανατροπές σε ιστορικά τμήματα της πόλης, που τελικά είναι αδιευκρίνιστο το εάν εξελίσσονται τυχαία ή ορίζονται από σκληρά επιχειρηματικά παιχνίδια ελέγχου των χρήσεων γης, μέσω της υποβάθμισης που προκαλεί η παρουσία των μεταναστών κατ’ αυτόν τον αρρύθμιστο τρόπο.

Η έννοια συνεπώς της πολεοδομικής προστασίας και του ρυθμιστικού σχεδιασμού εμπεριέχει εξ’ ορισμού τη φροντίδα για το κοινωνικό περιεχόμενο των κτιρίων της πόλης.

Πόλη, προστασία, πολίτες, παράδειγμα και τέλος πρότυπο είναι τα απαραίτητα συνθετικά κεφάλαια ενός Ρ.Σ.

Για να υπάρξει και να επιτύχει ένα Ρυθμιστικό Σχέδιο απαιτείται σαφής πολιτική. Το υπό συζήτηση Ρυθμιστικό Σχέδιο για την Αττική, αναπτύσσεται και παρουσιάζεται υπό τη σκιά της οικονομικής κρίσης αφ’ ενός και των χωροταξικών σχεδίων που έχουν ήδη ανακοινωθεί αφ’ ετέρου. Επειδή το ξεπέρασμα της οικονομικής κρίσης σχετίζεται μονοσήμαντα με την ανοικοδόμηση, ο ρόλος του Ρ.Σ. είναι ιδιαίτερα σημαντικός.

Η ικανοποίηση των αρχιτεκτόνων, που κατά κύριο λόγο ασκούν την πολεοδομία και τη χωροταξία σήμερα, είναι μεγάλη κάθε φορά που παρουσιάζεται ένα οποιοδήποτε σχέδιο. Η δημοκρατική συμμετοχή δημιουργεί την υποχρέωση έκφρασης γνώμης, θέσης και αντίθεσης. Ακόμη και η μικρόψυχη αντιμετώπιση είναι αναπόσπαστο στοιχείο και δεδομένο του σχεδιασμού. Τα συμφέροντα που κρύβονται, εμφανίζονται και δημιουργούνται είναι αυτά που η επιτυχημένη πολιτική πρέπει να εξισορροπήσει.

Ο πολεοδομικός σχεδιασμός, μέρος του οποίου αποτελεί το Ρ.Σ. και που αφορά όλους μας, αποτελεί μια διακήρυξη της διοίκησης που λέει: «κύριοι έχουμε πολιτική γης». Εάν αυτή η πολιτική γης είναι σαφής και συνεγείρει τον κόσμο, τότε έχουμε το σημαντικότερο κομμάτι του Ρ.Σ. επιτυχές. Οι έννοιες «πληροφορούμαι», «συμμετέχω», «ενδιαφέρομαι» αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του Ρυθμιστικού Σχεδιασμού.

Επιτυχημένος ρυθμιστικός σχεδιασμός πρέπει να πληρεί τις ώριμες ανάγκες μιας κοινωνίας όσον αφορά την ρύθμιση των πολεοδομικών λειτουργιών. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα συναντήσει την αποδοχή του κόσμου. Αντιρρήσεις και αντιδράσεις πάντα θα υπάρχουν. Με τον τρόπο όμως που λειτουργεί η κοινωνία σήμερα είμαστε υποχρεωμένοι να πείσουμε για να μας εμπιστευθούν. Όχι όλους, ούτε είναι δυνατόν να εκπαιδευτούν οι πάντες για να αποκτήσουν πολεοδομικό κριτήριο. Οι ειδικοί πρέπει με ειλικρίνεια και υπευθυνότητα να παρουσιάσουν την εικόνα που οραματίζονται και που η πολιτική ηγεσία φιλοδοξεί να προσφέρει στον πολίτη. Όσο πιο καθαροί είναι οι στόχοι, τόσο μεγαλύτερη αποδοχή θα έχουν.

Το Ρ.Σ. δεν πρέπει να είναι φοβικό, δεν πρέπει να είναι ανισοβαρές και δεν πρέπει να είναι αποσπασματικό. Στη διαδικασία της σύγκρουσης για τον έλεγχο των χρήσεων γης πρέπει να προβλέπονται με ρεαλισμό περιοχές εκτόνωσης και μακροπρόθεσμης προστασίας του περιβάλλοντος, φυσικού και ιστορικού, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να εξασφαλίζονται οι τρέχουσες πολεοδομικές λειτουργίες στα πλαίσια της νομιμότητας.

Στο υπό συζήτηση Ρ.Σ. υπάρχουν πολλά σημεία που θα μπορούσε κανείς να εξειδικεύσει, να αντιταχθεί ή να συμπαραταχθεί. Απαιτείται το πολιτικό θάρρος να ξεκαθαρισθούν στο προοίμιο οι κύριοι πολιτικοί στόχοι που τίθενται για την ιστορικότερη πρωτεύουσα του κόσμου, την Αθήνα.

Κλείνοντας, θα ήθελα να επαναλάβω την ικανοποίηση των αρχιτεκτόνων για κάθε βήμα της διοίκησης προς την κατεύθυνση του επιστημονικού σχεδιασμού, να επισημάνουμε την καθυστέρηση και να διαβεβαιώσουμε ότι επιθυμούμε να συμβάλουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στην εξειδίκευση και στην αποσαφήνιση όλων των σημείων εκείνων που «χρονίζουν» αδιευκρίνιστα.

Η Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων στην προσπάθειά της να βηματίζει χρήσιμα μαζί με την εκάστοτε διοίκηση, έχει ήδη δώσει δείγματα συνεργασίας και εξισορρόπησης μεταξύ των επιστημονικών και πολίτικών επιλογών. Θα συνεχίσει και στο μέλλον.