28 & 29 Μαρτίου 2009
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ
Κυρίες και κύριοι,
Θα ήθελα κατ’ αρχάς να συγχαρώ και να ευχαριστήσω το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Κέρκυρας για την ανάληψη της διοργάνωσης αυτής της ημερίδας που αφορά την αποκατάσταση και επανάχρηση ιστορικών κτιρίων.
Είναι για μένα ιδιαίτερη χαρά να ξαναβρίσκομαι στην Κέρκυρα, όπου στο παρελθόν είχα την ευκαιρία να διδάξω στα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης την διαδικασία της αποτύπωσης και αποτίμησης του ιστορικού μνημειακού πλούτου των παραδοσιακών και διατηρητέων οικισμών.
Η αποκατάσταση και επανάχρηση των ιστορικών κτιρίων είναι η απόδοση των 4 γαλλικών όρων restoration, renovation, reutilization, rehabilitation. Η έννοια λοιπόν της απόδοσης σε νέα χρήση ή η διαιώνιση της παλαιάς εμπεριέχει την ανακαίνιση. Η ανακαίνιση είναι η προσαρμογή στις νέες ανάγκες χωρίς να χαθεί η ιστορική, αισθητική και αναμνηστική ή συναισθηματική αξία που κουβαλάει το μνημείο ή συνοδεύει κάποιο γειτονικό του μνημείο, που συγκριτικά είναι δυνατόν να είναι μεγαλύτερου ενδιαφέροντος.
Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη καταγραφής, κατ’ αρχήν, του μνημειακού πλούτου της χώρας, η ιεραρχική αξιολόγησή του, η επιλογή και ο σχεδιασμός πολιτικής προστασίας και ανάδειξης και παράλληλα η προστασία του κοινωνικού περιεχομένου του διατηρητέου μνημείου ή συνόλου. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι, σε περιόδους οικονομικής κρίσης, λανθασμένες πολιτικές είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε συμπίεση του βιοτικού επιπέδου και επακόλουθες κοινωνικές εντάσεις. Σε όλα τα στάδια της αναστήλωσης και προστασίας υπεισέρχεται η αξιολογική κρίση. Η αξιολογική κρίση δεν είναι απλή τεχνολογική γνώση για εφαρμογή. Αγγίζει τα όρια του ταλέντου και απαιτεί υψηλότατου επιπέδου παιδεία και εκπαίδευση. Σε όλη τη διαδικασία της προστασίας και ανάδειξης του μνημειακού πλούτου υπάρχουν διλλήματα, τόσο στο σχεδιασμό όσο και στις αποφάσεις της ακολουθητέας πολιτικής προστασίας.
Οι εκλεκτοί προσκεκλημένοι θα μας παρουσιάσουν ένα ευρύ φάσμα των δραστηριοτήτων που αφορούν στην προστασία των μνημείων με έμφαση στην τεχνολογία αλλά και στους γενικότερους προβληματισμούς που συνοδεύουν την αναστήλωση και την προστασία. Ζούμε στην περίοδο που η προστασία των μνημείων έχει κατακτηθεί ως γνώση και έχει καταστεί κοινωνική συνείδηση. Περαιτέρω, η περιβαλλοντική ευθύνη πρέπει να χαρακτηρίζει την άσκηση του επαγγέλματος του αρχιτέκτονα. Η ενεργειακή κρίση και η περιβαλλοντική υποβάθμιση είναι οι νέοι περιορισμοί που θα επηρεάσουν στο μέλλον το σχεδιασμό. Ήδη ένα μεγάλο κεφάλαιο της έρευνας για την προστασία των μνημείων, και ιδιαίτερα των «ζωντανών» μνημείων, ανοίγει, το οποίο έχει σχέση με την εφαρμογή των συστημάτων εξοικονόμησης ενέργειας στον παραδοσιακό ιστό της πόλης αλλά και στο ιστορικό διατηρητέο τοπίο, π.χ. οι ανεμογεννήτριες, τα φωτοβολταϊκά, οι σοφίτες στη Βιέννη και η προσθήκη ορόφου στη Ρώμη. Η διαφαινόμενη συγκεντροποίηση του πλούτου, που οδηγεί σε μεγάλες επενδύσεις και μεγάλα έργα (π.χ. ολυμπιακά έργα, Mall κ.λ.π.), καθώς και η παράλληλη γήρανση των υφιστάμενων μεταπολεμικών οικοδομών στις μεγάλες πόλεις, φαίνεται να οδηγούν τον κλάδο των αρχιτεκτόνων στο άμεσο μέλλον σε μια νέα απασχόληση που λέγεται «ο επανασχεδιασμός και η λειτουργική αποκατάσταση των παλαιών κτιρίων». Είναι ένα νέο αντικείμενο που θα απασχολήσει πολλούς συναδέλφους στο μέλλον.
Τι γίνεται τώρα με τους παραδοσιακούς μας οικισμούς, τα νησιά και την άμορφη οικοδόμηση των 10ετιών του ’60 και ’70, με τις άκριτες προσθήκες, με τα μπαλκόνια που στενεύουν τους δρόμους, με την καταπάτηση του δημοσίου χώρου για τοποθέτηση σκαλών, ραμπών και εισόδων και γενικώς την κακοποίηση της αυθεντικής εικόνας των οικισμών πριν την γενίκευση της χρήσης του αυτοκινήτου και της μοτοσικλέτας; Είναι άραγε πολύ αργά; Εμείς πιστεύουμε πως όχι. Κάθε στιγμή είναι κατάλληλη για να βάλουμε αρχιτεκτονική, δηλαδή ποιότητα, στη ζωή μας και στις κατασκευές μας. Ας γίνει σύνθημα και αυτής της ημερίδας ότι το διατηρητέο πλούτο της Ελλάδας θα πρέπει να τον εμπιστευθούμε στα χέρια της γνώσης και στο ταλέντο των ειδικών. Δεν αρκούν μόνο καλοί αρχιτέκτονες, που αναμφισβήτητα είναι η κυρίαρχη ειδικότητα για την αποτύπωση, διάσωση, αναστήλωση και αξιοποίηση, αλλά χρειάζονται και ειδικευμένοι στατικοί που να αντιλαμβάνονται την ασφάλεια και την στατική επάρκεια των κτιρίων μέσα από το πρίσμα της αξίας του μνημείου καθώς και μηχανολόγοι που να εντάσσουν τις εγκαταστάσεις για τις νέες χρήσεις με τρόπο πολιτισμικά ορθό. Με άλλα λόγια, χρειάζονται οι ομάδες όλων των ειδικοτήτων, όπου ο καθένας γνωρίζει τις ευθύνες του και τις υποχρεώσεις του, από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο τεχνίτη.
Ο ΣΑΔΑΣ- Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων, παραδοσιακά υποστηρίζει κάθε προσπάθεια ανάδειξης, συντήρησης και λογικής- ήπιας εκμετάλλευσης των ιστορικών κτιρίων και του ιστορικού περιβάλλοντος, ανταποκρινόμενος έτσι σε μια ευρύτερη κοινωνική απαίτηση και επιταγή. Στο μέλλον, προγραμματίζει και επιδιώκει, σε συνεργασία με αρμόδιους φορείς (ΥΠ.ΠΟ), να διατυπώσει θέσεις πολιτικής για την προστασία και ανάδειξη μνημείων και συνόλων καθώς και όρους άσκησης του επαγγέλματος του αρχιτέκτονα- αναστηλωτή- συντηρητή.
Τελικά το παρελθόν της ασέβειας προς τα μνημεία μας θα αποκατασταθεί από τους άξιους επιστήμονες που ασχολούνται σήμερα με αυτό το αντικείμενο. Και όπως έλεγε και η γιαγιά μου: «τα στερνά τιμούν τα πρώτα».
Θα ακούσουμε με μεγάλο ενδιαφέρον τους εκλεκτούς προσκεκλημένους, ευχόμαστε καλή επιτυχία στην ημερίδα και ευχαριστούμε για μια ακόμη φορά τους διοργανωτές της.
Ευάγγελος Λυρούδιας
Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός
Πρόεδρος ΣΑΔΑΣ- ΠΕΑ
Θα ήθελα κατ’ αρχάς να συγχαρώ και να ευχαριστήσω το Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Κέρκυρας για την ανάληψη της διοργάνωσης αυτής της ημερίδας που αφορά την αποκατάσταση και επανάχρηση ιστορικών κτιρίων.
Είναι για μένα ιδιαίτερη χαρά να ξαναβρίσκομαι στην Κέρκυρα, όπου στο παρελθόν είχα την ευκαιρία να διδάξω στα Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης την διαδικασία της αποτύπωσης και αποτίμησης του ιστορικού μνημειακού πλούτου των παραδοσιακών και διατηρητέων οικισμών.
Η αποκατάσταση και επανάχρηση των ιστορικών κτιρίων είναι η απόδοση των 4 γαλλικών όρων restoration, renovation, reutilization, rehabilitation. Η έννοια λοιπόν της απόδοσης σε νέα χρήση ή η διαιώνιση της παλαιάς εμπεριέχει την ανακαίνιση. Η ανακαίνιση είναι η προσαρμογή στις νέες ανάγκες χωρίς να χαθεί η ιστορική, αισθητική και αναμνηστική ή συναισθηματική αξία που κουβαλάει το μνημείο ή συνοδεύει κάποιο γειτονικό του μνημείο, που συγκριτικά είναι δυνατόν να είναι μεγαλύτερου ενδιαφέροντος.
Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη καταγραφής, κατ’ αρχήν, του μνημειακού πλούτου της χώρας, η ιεραρχική αξιολόγησή του, η επιλογή και ο σχεδιασμός πολιτικής προστασίας και ανάδειξης και παράλληλα η προστασία του κοινωνικού περιεχομένου του διατηρητέου μνημείου ή συνόλου. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι, σε περιόδους οικονομικής κρίσης, λανθασμένες πολιτικές είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε συμπίεση του βιοτικού επιπέδου και επακόλουθες κοινωνικές εντάσεις. Σε όλα τα στάδια της αναστήλωσης και προστασίας υπεισέρχεται η αξιολογική κρίση. Η αξιολογική κρίση δεν είναι απλή τεχνολογική γνώση για εφαρμογή. Αγγίζει τα όρια του ταλέντου και απαιτεί υψηλότατου επιπέδου παιδεία και εκπαίδευση. Σε όλη τη διαδικασία της προστασίας και ανάδειξης του μνημειακού πλούτου υπάρχουν διλλήματα, τόσο στο σχεδιασμό όσο και στις αποφάσεις της ακολουθητέας πολιτικής προστασίας.
Οι εκλεκτοί προσκεκλημένοι θα μας παρουσιάσουν ένα ευρύ φάσμα των δραστηριοτήτων που αφορούν στην προστασία των μνημείων με έμφαση στην τεχνολογία αλλά και στους γενικότερους προβληματισμούς που συνοδεύουν την αναστήλωση και την προστασία. Ζούμε στην περίοδο που η προστασία των μνημείων έχει κατακτηθεί ως γνώση και έχει καταστεί κοινωνική συνείδηση. Περαιτέρω, η περιβαλλοντική ευθύνη πρέπει να χαρακτηρίζει την άσκηση του επαγγέλματος του αρχιτέκτονα. Η ενεργειακή κρίση και η περιβαλλοντική υποβάθμιση είναι οι νέοι περιορισμοί που θα επηρεάσουν στο μέλλον το σχεδιασμό. Ήδη ένα μεγάλο κεφάλαιο της έρευνας για την προστασία των μνημείων, και ιδιαίτερα των «ζωντανών» μνημείων, ανοίγει, το οποίο έχει σχέση με την εφαρμογή των συστημάτων εξοικονόμησης ενέργειας στον παραδοσιακό ιστό της πόλης αλλά και στο ιστορικό διατηρητέο τοπίο, π.χ. οι ανεμογεννήτριες, τα φωτοβολταϊκά, οι σοφίτες στη Βιέννη και η προσθήκη ορόφου στη Ρώμη. Η διαφαινόμενη συγκεντροποίηση του πλούτου, που οδηγεί σε μεγάλες επενδύσεις και μεγάλα έργα (π.χ. ολυμπιακά έργα, Mall κ.λ.π.), καθώς και η παράλληλη γήρανση των υφιστάμενων μεταπολεμικών οικοδομών στις μεγάλες πόλεις, φαίνεται να οδηγούν τον κλάδο των αρχιτεκτόνων στο άμεσο μέλλον σε μια νέα απασχόληση που λέγεται «ο επανασχεδιασμός και η λειτουργική αποκατάσταση των παλαιών κτιρίων». Είναι ένα νέο αντικείμενο που θα απασχολήσει πολλούς συναδέλφους στο μέλλον.
Τι γίνεται τώρα με τους παραδοσιακούς μας οικισμούς, τα νησιά και την άμορφη οικοδόμηση των 10ετιών του ’60 και ’70, με τις άκριτες προσθήκες, με τα μπαλκόνια που στενεύουν τους δρόμους, με την καταπάτηση του δημοσίου χώρου για τοποθέτηση σκαλών, ραμπών και εισόδων και γενικώς την κακοποίηση της αυθεντικής εικόνας των οικισμών πριν την γενίκευση της χρήσης του αυτοκινήτου και της μοτοσικλέτας; Είναι άραγε πολύ αργά; Εμείς πιστεύουμε πως όχι. Κάθε στιγμή είναι κατάλληλη για να βάλουμε αρχιτεκτονική, δηλαδή ποιότητα, στη ζωή μας και στις κατασκευές μας. Ας γίνει σύνθημα και αυτής της ημερίδας ότι το διατηρητέο πλούτο της Ελλάδας θα πρέπει να τον εμπιστευθούμε στα χέρια της γνώσης και στο ταλέντο των ειδικών. Δεν αρκούν μόνο καλοί αρχιτέκτονες, που αναμφισβήτητα είναι η κυρίαρχη ειδικότητα για την αποτύπωση, διάσωση, αναστήλωση και αξιοποίηση, αλλά χρειάζονται και ειδικευμένοι στατικοί που να αντιλαμβάνονται την ασφάλεια και την στατική επάρκεια των κτιρίων μέσα από το πρίσμα της αξίας του μνημείου καθώς και μηχανολόγοι που να εντάσσουν τις εγκαταστάσεις για τις νέες χρήσεις με τρόπο πολιτισμικά ορθό. Με άλλα λόγια, χρειάζονται οι ομάδες όλων των ειδικοτήτων, όπου ο καθένας γνωρίζει τις ευθύνες του και τις υποχρεώσεις του, από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο τεχνίτη.
Ο ΣΑΔΑΣ- Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων, παραδοσιακά υποστηρίζει κάθε προσπάθεια ανάδειξης, συντήρησης και λογικής- ήπιας εκμετάλλευσης των ιστορικών κτιρίων και του ιστορικού περιβάλλοντος, ανταποκρινόμενος έτσι σε μια ευρύτερη κοινωνική απαίτηση και επιταγή. Στο μέλλον, προγραμματίζει και επιδιώκει, σε συνεργασία με αρμόδιους φορείς (ΥΠ.ΠΟ), να διατυπώσει θέσεις πολιτικής για την προστασία και ανάδειξη μνημείων και συνόλων καθώς και όρους άσκησης του επαγγέλματος του αρχιτέκτονα- αναστηλωτή- συντηρητή.
Τελικά το παρελθόν της ασέβειας προς τα μνημεία μας θα αποκατασταθεί από τους άξιους επιστήμονες που ασχολούνται σήμερα με αυτό το αντικείμενο. Και όπως έλεγε και η γιαγιά μου: «τα στερνά τιμούν τα πρώτα».
Θα ακούσουμε με μεγάλο ενδιαφέρον τους εκλεκτούς προσκεκλημένους, ευχόμαστε καλή επιτυχία στην ημερίδα και ευχαριστούμε για μια ακόμη φορά τους διοργανωτές της.
Ευάγγελος Λυρούδιας
Δρ. Αρχιτέκτων Μηχανικός
Πρόεδρος ΣΑΔΑΣ- ΠΕΑ
